Oude stemcomputers wettelijk
From Wij vertrouwen stemcomputers niet
Contents
Het gebruik van de oude Nedap en Sdu stemcomputers, in gebruik tot en met de Provinciale Statenverkiezingen van 2007, vond plaats op basis van een reeks bepalingen in de kieswet en het kiesbesluit en een eigen ministeriële regeling.
In de kieswet
In de Kieswet stonden drie artikelen die de garanties voor transparantie en stemgeheim die de Kieswet gaf treffend om zeep hielpen:
§ 7. Het stemmen anders dan door middel van stembiljetten Artikel J 32 Bij de daartoe door de raad of krachtens diens machtiging door burgemeester en wethouders aangewezen stembureaus kan op andere wijze dan door middel van stembiljetten worden gestemd. De bepalingen van deze wet die betrekking hebben op het gebruik van stembiljetten, blijven dan buiten toepassing. Artikel J 33 1. Het stemmen anders dan door middel van stembiljetten vindt alleen plaats, indien daarbij overeenkomstig bij algemene maatregel van bestuur gestelde nadere regels een door Onze Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties goedgekeurde techniek wordt gebezigd. 2. Aan een techniek als vorenbedoeld wordt alleen dan goedkeuring verleend, indien deze tenminste aan de volgende eisen voldoet: a. het geheime karakter van de stemming moet zijn gewaarborgd, ook indien de kiezer geen keuze wenst te maken; b. de te bezigen apparatuur dient van degelijke makelij te zijn en moet door de kiezer op eenvoudige wijze en zonder gevaar voor storingen of onvolkomen werking kunnen worden bediend; c. de kandidatenlijsten, het aan elke lijst toegekende nummer en de aanduiding van de politieke groepering, moeten op duidelijke wijze kunnen worden vermeld; d. de kiezer moet zijn stem slechts éénmaal kunnen uitbrengen en moet de gelegenheid hebben een gemaakte vergissing te herstellen. 3. Aan de goedkeuring kunnen voorschriften worden verbonden. 4. Van de goedkeuring wordt mededeling gedaan in de Staatscourant. Artikel J 34 1. Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden nadere regels gesteld betreffende het stemmen anders dan door middel van stembiljetten. Deze regels worden zoveel mogelijk vastgesteld overeenkomstig de bepalingen van deze wet betreffende het stemmen door middel van stembiljetten. 2. Een wijziging van de algemene maatregel van bestuur, bedoeld in het eerste lid, treedt niet eerder in werking dan twee maanden na de datum van uitgifte van het Staatsblad waarin zij is geplaatst. Van de plaatsing wordt onverwijld mededeling gedaan aan de beide kamers der Staten-Generaal.
Deze artikelen zijn per 1 januari 2010 vervallen.
Het kiesbesluit
Die "nadere regels" voor het "stemmen anders dan door middel van stembiljetten" waarover gesproken werd stonden in het kiesbesluit. De wet liet dus open wat dat "anders dan door middel van stembiljetten" was, en het kiesbesluit werkte dat uit, in dit geval voor "stemmachines". Daar stond onder meer:
Artikel J 13 De bepalingen van dit besluit die betrekking hebben op het gebruik van stembiljetten, stembussen en stemhokjes, blijven buiten toepassing, indien door middel van elektronische stemmachines wordt gestemd. Artikel J 14 1. Een elektronische stemmachine mag slechts bij de verkiezingen worden gebruikt, indien zij zonder enige afwijking behoort tot een door Onze Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties goedgekeurd merk en type. 2. De goedkeuring wordt verleend indien de stemmachine voldoet aan de eisen die gesteld worden in artikel J 33, tweede lid, van de Kieswet, artikel J 14b en de Ministeriële regeling, bedoeld in het vierde lid, en is voorzien van een deugdelijke gebruiksaanwijzing voor de kiezer. 3. Onze Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is bevoegd een verleende goedkeuring in te trekken. 4. Bij ministeriële regeling worden geregeld: a. de procedure met betrekking tot de goedkeuring van stemmachines; b. de nadere voorwaarden waaronder de goedkeuring van stemmachines voor gebruik bij de verkiezingen wordt verleend; c. de gronden waarop een verleende goedkeuring kan worden ingetrokken; d. de procedure met betrekking tot de intrekking van de goedkeuring.
In het kiesbesluit stond even verderop eigenlijk dezelfde gang van zaken die er voor stembiljetten al stond in de kieswet nu nog een keer voor "stemmachines". Grappig is het om te lezen hoe de procedure in het stemlokaal aan de oppervlakte nog leek op de oude. In plaats van de stembiljetten werden nu de geheugenmodules van de stemcomputer in een verzegelde envelop gedaan. De print-out van de stemmachine werd behandeld als ware het een heilig document, en niet iets wat geprint werd door een stukje software waarvan bijna niemand wist wat het deed.
Op 4 december 2007 heeft de staatssecretaris het Kiesbesluit zo aangepast dat elke referentie naar stemcomputers verdwijnt. De wijziging is van kracht vanaf 6 februari 2008.
De regeling voorwaarden en goedkeuring stemmachines
De Regeling voorwaarden en goedkeuring stemmachines 1997
Per 17 oktober 2007 is deze regeling, als direct gevolg van onze campagne, door de staatssecretaris ingetrokken.
Keuringsinstituten voor stemcomputers
Keuringsinstituten, waarvan er 1 of meer door de minister werden aangewezen, moesten voldoen aan de volgende voorwaarden:
- bezit van rechtspersoonlijkheid
- beschikbaarheid van voldoende personeel, alsmede van de nodige middelen en uitrusting
- technische bekwaamheid en professionele integriteit van het personeel
- onafhankelijkheid bij de keuringen, het opstellen van verslagen en het afgeven van verklaringen van het kaderpersoneel en het technisch personeel ten aanzien van alle groeperingen en personen die rechtstreeks of indirect belangen hebben op het gebied van stemmachines
- bewaring van het beroepsgeheim door het personeel
- afsluiting van een verzekering tegen wettelijke aansprakelijkheid
De huidige keuringsinstelling
Alleen TNO ITSEF BV
Stemcomputers
Stemcomputers moesten aan een veelheid van eisen voldoen, daarvoor kun je het beste de regeling zelf lezen. Alles was gespecificeerd, van de grootte van de knopjes tot het feit dat er in de handleiding voor de kiezer geen gebruik mag zijn gemaakt van een bestaande partij als voorbeeld. Hier lees je ook voor het eerst hoe dat nou zat met die verschillende geheugenmodules van de oude stemcomputers. De fabrikant moest bij keuring (en die vond na de initiële keuring elke vier jaar nogmaals plaats) tien machines presenteren, waarvan er dan willekeurig één gekeurd werd. Er was geen enkele controle of de software, waarvan ook een 'listing' overlegd moet worden, zich ook werkelijk bevond in de machines die her en der in het land in gebruik waren. De hele procedure was wellicht afdoende voor een mechanische machine, maar niet voor een computer.
Voor elke nieuwe stemcomputer leverde de fabrikant de volgende documenten in:
- systeemdocumentatie
- Het werkingsprincipe van de stemmachine en bijbehorende apparatuur en een beschrijving van de constructie (elektronisch en mechanisch) toegelicht met:
- contructietekeningen
- blokdiagrammen, elektronische en bedradingsschema’s, printkaart lay-outs.
- Specificatie van de omgevings- en bedrijfscondities voor normale werking, opslag en transport van de stemmachine;
- Identificatiegegevens omvattende:
- serie-, type- en bestelnummers
- produktie- en/of afleverdatum
- elektrische aansluiting/voeding
- Het werkingsprincipe van de stemmachine en bijbehorende apparatuur en een beschrijving van de constructie (elektronisch en mechanisch) toegelicht met:
- ontwikkeldocumentatie
- een functionele specificatie van de stemmachine
- het technisch ontwerp van de stemmachine
- listings van de code
- een kwaliteitsplan.
- testdocumentatie
- een testplan dat de wijze beschrijft waarop de functies van de stemmachine getest zijn;
- (Software-)module testrapporten die de resultaten van de module-testen beschrijft (NB. zijn de module-testen de testen van de functies?)
- (Software-)integratie-testrapport(en) die de resultaten van de integratie-testen beschrijft;
- (Software-)systeem testplan en -rapport(en). Dit bevat het systeem-test plan (test-specificatie) en de resultaten van de uitvoering daarvan.
- een gebruikershandleiding
- instructies voor uitpakken, opstellen, aansluiten en in bedrijf stellen van de stemmachine
- bedieningsvoorschriften voor instellen van de stemmachine en beveiliging en/of vergrendeling
- bedieningsvoorschriften voor de leden van het stembureau
- onderhoudsinstructies
- opslagvoorschriften
- een instructie voor de kiezer als bedoeld in artikel J 18, eerste lid, van het Kiesbesluit
- een gebruiksaanwijzing voor de kiezer als bedoeld in artikel J 14, tweede lid, van het Kiesbesluit
Merk op dat de tekst "(NB. zijn de module-testen de testen van de functies?)" geen commentaar van ons is, maar zo letterlijk voorkomt in de ministeriële regeling.
Software voor zetelverdeling
De stembureau's (de gemeenten, maar ook de Kiesraad bij verkiezingen voor de Kamer en het Europees Parlement) moeten en moesten de uitslagen omrekenen naar zetelverdelingen. Ook dit gebeurt steeds vaker met behulp van software. De Kiesraad heeft daar nu zelf software voor laten ontwikkelen, maar ten tijde van de oude stemcomputers waren er twee producten op de markt: ISS van Nedap-Groenendaal en Elektor van SDU. Deze software viel niet onder de Regeling voorwaarden en goedkeuring stemmachines. Het Expertise Centrum, dat de overheid inzake ICT adviseert, heeft in mei 1999 in een advies al opgemerkt dat ook de telsoftware en zetelverdeling software mogelijk een wettelijk kader verdient. Zie Rapport "Stand van zaken automatisering rond verkiezingsproces"
Advies over goedkeuring software zetelverdeling
Gezien de in het rapport weergegeven ontwikkelingen van de markt kan de Kiesraad er mee instemmen dat geen uitgebreide keuring plaatsvindt van de sourcecode van de programmatuur, maar dat de programmatuur wordt getest doordat diverse uiteenlopende situaties in de computer worden ingevoerd.